ප්‍රතිවේදය පමණක්‌ ශේෂ ව පවතින එහෙත් ප්‍රතිපදාව උපදවා ගැනීමට අසමත් මෙකල ශාසනයෙහි ප්‍රතිපදාව උපදවාගත යුතු නිවැරැදි ම`ග පැහැදිලි කර දෙන අගනා ධර්ම දේශනයක්‌ මෑතක දී ලබුනොරුවකන්ද අරණ්‍ය සේනාසනයේ ධර්මාචාර්ය පූජ්‍ය මාන්කඩවල සුදස්‌සන ස්‌වාමීන්වහන්සේ විසින් පවත්වන්නට යෙදිණි. වර්තමාන ශාසනයේ නිවන් ම`ග ඇහිරී තිබෙන්නේ මක්‌නිසා ද යන කරුණ පටිච්ච සමුප්පාද විවරණය ඇසුරින් පහදා දෙන එම ධර්ම දේශනය අද පටන් බුදුම`ග පාඨක පින්වත් ඔබට කියවන්නට ලැබෙයි. මේ ධර්ම දේශනයට සවන් දී මේ අයුරින් විශාල පිරිසක්‌ වෙත කියවීමට සැලැස්‌වීම සඳහා අවස්‌ථාව උදා කර දුන් බෞද්ධයා මාධ්‍ය ජාලයේ කළමනාකාර අධ්‍යක්‌ෂ මහේෂ යහම්පත් මහතාට පුණ්‍යානුමෝදනාවෙන් යුතු ව ස්‌තුතිය පුද කර සිටිමු.
බොහෝ දෙනෙක්‌ කියනව මාර්ගඵල ලබන්න අභිධර්මය ඕන නැහැ. හතරපද ඇහුව ම ඇති කියල. මම මේකට දෙන උත්තරය මෙහෙමයි.
ගින්දර තියෙන කාලෙ දි නම් බත් උයන්න ගිනි පුපුරුවලට පිඹින්න ඕන ද? ඕන නැහැ. ඇයි ඒ? ගින්දර තියෙනව නේ. එතකොට බත් උයන්න පුළුවන්. නමුත් මේ ගින්දර නිවිල ගියොත් ආයෙත් අවුළුවගන්න තියෙන තැන තමයි මේ ගිනි පුපුරු ටික. ගිනි පුපුරු ටිකත් නැති වුණොත්? බත් උයල ඉවරයි. ගින්දර අවුළුවගෙන ඉවරයි.
අන්න ඒ වගේ මේ පරියත්තිය තියෙන්නෙ වෙන මොකකට වත් නෙමෙයි. හැම වෙලාවෙ ම අර්ථය යම් විටක දි මතු කරගෙන ප්‍රතිපත්තිය ඇති කරල ප්‍රතිපත්තියෙ හැසිරිල මාර්ගඵල ලබල කොටසක්‌ ගොඩ යනව. ආයෙත් ඒ ටික අතහැරෙනව. නමුත් පරියත්තිය, පෙළදහම ඉතුරු නිසා ඒක ගවේෂණය කරල කරල ආයෙත් යම් දවසක දී ප්‍රතිපත්තිය, ගින්දර උපදවගන්න පුළුවන්.
උපදවගත්තට පස්‌සෙ අනෙක්‌ ඔක්‌කොමල ගිනි පුපුරුවලට පිඹින්න ඕන නැහැ. උපදවාගත්ත කෙනාට පුළුවන් බත් උයල දෙන්න. ඒ කියන්නෙ ධර්මය තියෙන කෙනාට පුළුවන් හතර පද ගාථාවක්‌ ඇහුවම නිවන් දකින විදියට ප්‍රතිපදාව කෙටි කරල හකුළුවල දෙන්න. නමුත් ඔය අහගත්ත බණ ටික අර්ථය, කාලයක්‌ ගිහිල්ල ආපහු මේ වගේ නැති වුණොත් ආයෙත් මේ අර්ථය ගන්න වෙන තැනක්‌ නැහැ.
අභිධර්මය කියල කියන්නෙ අධිපඤ්ඤා කියල කියන්නෙ ඒකයි. මෙන්න මෙතනටමයි පිඹිය යුත්තෙ. ගිනි පුපුරු තියෙන්නෙ එතන. ඔන්න ඔතනට පිඹින කෙනකුට තමයි ගින්දර අවුළුවගන්න පුළුවන්. ආයෙත් ගින්දර අවුළුවගත්තහම ඒකෙන් බත් උයල ආයෙත් කන්න දෙනව. ඒ ඉන්න කට්‌ටිය ගෙත් බඩගින්න නිවෙනව. ඒ ගින්නෙන් උයපු බතුත් ආහාර වේලත් ඉවර වෙලා යනව. ගින්නත් නිවිල යනව. ඒත් ආයෙත් ගිනි පුපුරු තියෙන හින්ද කලින් කලට කවුරු හරි එනව. ආයෙත් ගිනි පුපුරුවලට පිඹල අවුළුවගන්නව. හැමෝට ම කරන්නත් බැහැ.
ඔහොම ගිහිල්ල යම් දවසක දි පරියත්තියත්, පිටකයත් නැති වුණොත් අන්න එදාට කියනව බුද්ධ ශාසනය ඉවරයි කියල. ප්‍රතිපත්තිය නැතත් මාර්ගඵල නැතත් බුද්ධ ශාසනය තවමත් තියෙනව කියල, පරියත්තිය තවම තියෙනව කියල කියන්නෙ වෙන මොකක්‌ වත් නිසා නෙමෙයි. ගිනි පුපුරු ටික තවම තියෙන නිසා. ජවයක්‌ තියෙන හොඳට හයිය තියෙන කෙනෙක්‌ විතරයි මේකට පිඹින්න ඕන කරන්නෙ. එහෙම කෙනෙක්‌ ආවොත් මේකට පිඹල ගින්දර ගන්න බැරි නැහැ.
බය නැති ව මම කියනව අද දවසෙ දි ශාසනය තියෙන්නෙ ගිනි පුපුරු, අළුවලින් වැහිච්චි ලිපක්‌ වගෙයි. මේකෙයි අපි උයන්න හදන්නෙ. ඉදුණොත්, බඩගිනි නිවුණොත් පුදුමයි. නමුත් කරන්න ඕන ඒක නෙමෙයි. මෙන්න මේ ගිනි පුපුරට පිඹල ගින්දර ඇති කරගන්න එකයි.
මේ ශාසනයෙ හරි ම වගකීමකින් වචන කතා කරන කෙනෙක්‌ මම. හිතුවක්‌කාරෙට පද පෙරළි කතා කරන්නෙ නැහැ.
මට පුළුවන් වුණා මේකෙ ගින්දර අවුළුවගන්නෘ මේකෙන් පුළුවන් බත් උයාගන්න.
මේ ගෙවිච්ච ක්‍රමයෙ දි අපිට මාර්ගඵල ලැබුණ නම්, දුක නිවුණ නම් තමයි පුදුමය. ඔබට මේ කාරණාව හරියට තේරුම්ගන්න ඇත්තට ම නුවණ විතරයි අවශ්‍ය. මේ දේශනාව ඉවර වෙනකොට ම ඔබට තේරෙයි මොකක්‌ ද මේ වෙලා තියෙන්නෙ කියන එක. ඒ තරම් සහේතුකයි.
ඉතින් මම ඒ පටිච්චසමුප්පාද ධර්මය ඔබට පෙන්නන්න උත්සුක වෙනව. හොඳට අහගන්න. ඔබේ ජීවිතය ඇත්තට ම හිස්‌ වෙන්නෙ නැහැ කියල මට හිතෙනව මම කියන දේ නො තේරුණත්. මේ ඔස්‌සෙ ආවොත් ඒකාන්තයෙන් ගොඩ යන්න පුළුවන් මයි. වෙනද වගේ ඇදහීමක්‌ නෙමෙයි. විශ්වාසයක්‌ ඕන නැහැ. කෙනා කෙනා ගෙ පේන මානෙට දකින්න පුළුවන් තැනක්‌ මේක.
මෙතන දි පෙන්නුම් කරන කාරණාව තේරුම් ගන්නයි අවශ්‍ය වෙන්නෙ. අපි එතන දි මේ පටිච්ච සමුප්පාද ධර්මය ගැන ටිකක්‌ බලමු.
ඉස්‌සරවෙලා ම පටිච්චසමුප්පාදයට අද අපි අර්ථ අරගෙන තියෙන ක්‍රමයත්, ඒකෙ තියෙන දෝෂයත් මම පෙන්වන්නම්. මේකෙ නියම අර්ථය කොහොම ද ලැබෙන්න ඕන කියන කාරණාවත් ඊට පස්‌සෙ මම පෙන්වන්නම්.
පටිච්ච සමුප්පාදයේ අංග 12ක්‌, ආකාර 20ක්‌, සන්ධි 3ක්‌, මූල 2ක්‌, කොට්‌ඨාස 4ක්‌, වට්‌ට 3ක්‌ කියල කාරණා 6ක්‌ තියෙනව.
අංග 12ක්‌ කියල කිව්වේ
අවිඡ්C`ධා, සංඛාර, විඤ්ඤාණ, නාම රූප, සළායතන, ඵස්‌ස, වේදනා, තණ්‌හා, උපාදාන, භව, ජාති ජරා, මරණ.
ආකාර 20 තමයි,
අවිඡ්C`ධා, සංඛාර, තණ්‌හා, උපාදාන, භව 5යි. විඤ්ඤාණ, නාම රූප, සළායතන, ඵස්‌ස, වේදනා කියන 5යි. ආයෙත් අවිඡ්C`ධා, සංඛාර, තණ්‌හා, උපාදාන, භව 5යි. ආපහු විඤ්ඤාණ, නාම රූප, සළායතන, ඵස්‌ස, වේදනා කියන 5යි.
සන්ධි 3ක්‌ තියෙනව,
හේතු-ඵල සන්ධිය කියල තියෙනව සංඛාරයයි විඤ්ඤාණයයි අතර. ඵල-හේතු සන්ධිය කියල එකක්‌ තියෙනව වේදනාවයි තණ්‌හාවයි අතර. හේතු-ඵල සන්ධිය කියල එකක්‌ තියෙනව භවයයි ජාතියයි අතර.
මූල 2ක්‌ තියෙනව
තණ්‌හා මූලිකව, අවිඡ්C`ධා මූලිකව කියල.
කොට්‌ඨාස 4ක්‌ තියෙනව,
අවිඡ්C`ධා, සංඛාරය එක කොටසක්‌. විඤ්ඤාණය, නාම රූපය එක කොටසක්‌. තණ්‌හා, උපාදාන තව කොටසක්‌. ජාති ජරා මරණ තව කොටසක්‌ විදියට කොට්‌ඨාස හතරක්‌ තියෙනව.
වට්‌ට 3 තමයි
කර්ම වට්‌ටය, කෙලෙස්‌ වට්‌ටය, විපාක වට්‌ටය.
ඉස්‌සරවෙලා ම මම පෙන්නන්න යන කාරණාව හොඳට වටහා ගන්න.
මේ පටිච්ච සමුප්පාදයේ විඤ්ඤාණ, නාම රූප, සළායතන, ඵස්‌ස, වේදනා කියන තැන තමයි අපේ ජීවිතය. ඒ කියන්නෙ මවු කුසෙන් ප්‍රතිසන්ධි වශයෙන් පැමිණුණු තැන ඉඳල නාම රූප හැදිල, ඇස, කන, දිව, නාසය, ආදි ආයතන ටික හැදිල, සඵර්ශය වෙලා වේදනාව ඇති වෙනව ය කියන ටික තමයි අපේ ජීවිතය.
අද දවසෙ දි අපි ඉගෙනගෙන තියෙන්නෙ අවිද්‍යා, සංඛාර (අවිද්‍යා, කර්ම) පෙරයි. පෙර අවිද්‍යා කර්ම නිසා මේ විඤ්ඤාණ, නාමරූප, සළායතන, ඵස්‌ස වේදනා කියන්නෙ වර්තමාන විපාකයි. වර්තමානයෙ දි තණ්‌හා, උපාදාන, භව කියන හේතු ටික හැදෙනව. ජාති, ජරා, මරණ අනාගතයි කියල.
දැන් මේ සිද්ධිය ගැන තර්කානුකූලව බලන්න.
අවිද්‍යා සංඛාරය පෙර හේතු නම් මේ ජීවිතයෙ ආරම්භය කොතන ද? විඤ්ඤාණ, නාම රූප, සළායතන, ඵස්‌ස, වේදනා. ඒ ටිකට තණ්‌හා, උපාදාන, භව වෙලා ජාති, ජරා, මරණ අනාගතේට ලැබෙනව.
දැන් මේ චක්‍රයට අනුව මේ ජීවිතේ ඇතුළෙ අවිද්‍යා සංඛාරය කොතනක වත් තියෙනව ද? නැහැ නේ ද?
අද අපි තණ්‌හා උපාදාන වෙලා ඊළ`ග ජීවිතයකට ගියා කියමු. ඊළ`ග ජීවිතේ දි කවුරු හරි කෙනෙක්‌ පටිච්ච සමුප්පාදය උගන්නන්න හැදුවොත්, එයත් ලියයි මේ වගේ ම චක්‍රයක්‌. එයා අවිද්‍යා සංඛාරය පෙරයි කියල පෙන්නනව ඇත්තෙ අද ජීවිතය නේ ද? ඉතින් කෝ මේ ජීවිතයෙ අවිද්‍යා සංඛාරය තියෙනව ද? නැහැ නේ?
එහෙනම් අපි පෙර ජීවිතය කියල ඇ`ගිල්ල දික්‌ කරන තැනත් තියෙන්නෙ ඔය සිදුවීම ම නෙ? එතනත් අවිද්‍යා සංඛාරය ඊට එහා ජීවිතයෙ එකක්‌ වෙලා නෙ?
එතකොට කවදා ම හරි දවසක අවිද්‍යාවෙන් කර්ම ඇති වෙලා ඒකට විපාකයක්‌ හැටියට අපි කියමු කාම භූමියෙ නම් ඉපදුණේ ඒ කාමාවචර විපාකයට තණ්‌හා කරල (ඊළ`ග භවයේ) කාම ලෝකෙක ම තමයි උපදින්න වෙන්නෙ.
කාමාවචර විපාකයකට තණ්‌හා කරල රූපාවචර බ්‍රහ්ම ලෝකෙක ඉපදෙන්න පුළුවන් ද? බැහැ.
(අපි මේක තවත් පැහැදිලි කරගනිමු.)
පෙර අවිද්‍යාව නිසා ඇති කරගත්ත සංඛාරය පුඤ්ඤාභිසංඛාරයක්‌, කාමාවචරයි කියල හිතන්න කො. එහෙනම් ඒකට විපාක වශයෙන් නම් මේ ඇති වෙච්ච විඤ්ඤාණ, නාමරූප, සළායතන, ඵස්‌ස, වේදනා ටික, (ඒ කියන්නෙ) මේ ටික කාමාවචරයි නම්, ඔය වේදනාවට තණ්‌හා කළොත් කාමාවචර ධර්මයකට නේ ද තණ්‌හා කරන්නෙ?
එහෙම වුණොත් ආයෙත් උපදින්න වෙන්නෙ කොහෙ ද? කාම භවයෙමයි. එහෙම නම් මේ විදියට රූප භවයෙ හෝ අරූප භවයෙ යන්න පුළුවන් ද? බැහැ. ඒක වෙනස්‌ කරගන්න ක්‍රමයකුත් නැහැ. ඇයි ඒ? අවිඡ්C`ධා සංඛාරය (අතීතයේ) කවදා ම හරි එකක්‌ නෙ. කලින් ජීවිතයට ගියා ම එතනින් කියනව (අවිද්‍යා සංඛාර මෙහෙ නෙමෙයි) ඊට එහා ජීවිතයෙ කියල. එතනට ගියා ම කියනව, නෑ ඊට එහා කියල.
ඔය චක්‍රය ඔය විදියට අර්ථ දක්‌වනව නම් මනුස්‌සයෙක්‌ වෙච්ච කෙනා හැම දා ම මනුස්‌සයෙක්‌. දෙවියෙක්‌ වෙච්ච කෙනා හැම දා ම දෙවියෙක්‌. බ්‍රහ්මයෙක්‌ වෙච්ච කෙනා හැම දා ම බ්‍රහ්මයෙක්‌. එහෙම වුණොත් නම් හොඳයි. ප්‍රශ්නෙ තියෙන්නෙ අපායක ඉපදුණොත් හැම දා ම එතන ම තමයි.
ඔන්න ඔය විදියෙ වරදක්‌ මේ අර්ථ දැක්‌වීමේ තියෙනව.